Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?
Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin geçmişte kontrol edemediği olumsuz olaylarla karşılaştığında, gelecekte de aynı durumla karşılaşacağını düşünerek mücadele etmeyi bırakması durumudur. İlk olarak 1967 yılında psikolog Martin Seligman ve Steven Maier tarafından yapılan deneylerle ortaya konmuştur. Bu teori, bireylerin yaşadığı başarısızlıkların onların gelecekte de çaba göstermekten vazgeçmesine neden olduğunu açıklar.
Öğrenilmiş çaresizlik, depresyon, iş hayatında tükenmişlik ve eğitsel başarısızlık gibi pek çok alanda önemli etkiler yaratır.
Deneylerle Öğrenilmiş Çaresizlik
Seligman’ın Köpek Deneyi
Seligman ve Maier, yaptıkları deneyde köpekleri üç gruba ayırmıştır:
- Kontrol Grubu: Hiçbir olumsuz duruma maruz bırakılmayan köpekler.
- Kaçış Grubu: Köpekler elektrik şokuna maruz kalmış, ancak butona basarak şoktan kurtulmaları sağlanmıştır.
- Kaçışı Engellenmiş Grup: Elektrik şoku verilen ancak butona bassalar bile şokun durmadığını deneyimleyen köpekler.
Deneyin ikinci aşamasında tüm köpekler, kaçabilecekleri bir bölmeye yerleştirildi. İlk iki grup hızla kaçmayı başarırken, üçüncü gruptaki köpekler kaçmayı denemedi bile. Önceki deneyimlerinden dolayı hiçbir şey yapamayacaklarını öğrenmişlerdi.
Bu deney, insanların ve hayvanların başarısızlık karşısında nasıl mücadeleden vazgeçebileceğini gösteren en önemli kanıtlardan biri olmuştur.
Günlük Hayatta Öğrenilmiş Çaresizlik
Öğrenilmiş çaresizlik sadece laboratuvar ortamında değil, günlük hayatta da karşımıza çıkar:
1. Okul ve Akademik Başarı
Öğrenciler, uzun süre başarısızlık yaşadıkları bir dersle ilgili “Ben bu konuda yeteneksizim” düşüncesine kapılıp çalışmayı bırakabilirler. Bu da öğrenme sürecini olumsuz etkiler.
2. İş Hayatında Tükenmişlik
İş yerinde sürekli başarısızlığa uğrayan veya yaptığı iş takdir edilmeyen çalışanlar, çaba göstermeyi bırakabilir ve “Ne yaparsam yapayım fark etmiyor” düşüncesine kapılabilir.
3. Kişisel İlişkilerde Vazgeçiş
Daha önce birçok kez reddedilen veya duygusal olarak incinmiş kişiler, yeni ilişkilere başlama konusunda kendilerini yetersiz hissedebilir ve denemekten vazgeçebilirler.
4. Toplumsal ve Politik Katılım
Bazı bireyler, sistemin değişmeyeceğine inanarak seçimlere katılmama, protestolara destek vermeme veya toplumsal konularla ilgilenmeme eğilimi gösterebilir.
Öğrenilmiş Çaresizlikle Başa Çıkma Yolları
1. Küçük Başarılar ile Kendine Güven Kazanmak
Bireyler, başardıkları küçük adımları fark ederek kendilerini daha güçlü hissedebilirler. Örneğin, matematikte zorlanan bir öğrenci, temel konulardan başlayarak küçük başarılar elde edebilir.
2. Alternatif Bakış Açısı Geliştirmek
Bir sorunla baş edemediğimizi düşündüğümüzde, farklı çözüm yolları aramak bize umut verebilir. “Daha önce olmadı ama belki başka bir yöntem denersem başarılı olabilirim” demek önemlidir.
3. Destekleyici Ortamlarda Bulunmak
Olumsuz deneyimler yaşayan bireyler, destekleyici arkadaşlar ve mentorlarla vakit geçirerek daha iyimser hale gelebilirler.
4. Pozitif Psikoloji Yaklaşımlarını Kullanmak
Martin Seligman’ın pozitif psikoloji yaklaşımı, insanların güçlü yönlerine odaklanarak daha dirençli hale gelmelerine yardımcı olur. Bireylerin başarılarını hatırlamaları ve kendilerini olumlu yönde motive etmeleri önerilir.
Sonuç: Mücadeleyi Bırakma, Stratejini Değiştir!
Öğrenilmiş çaresizlik, birçok insanın farkında olmadan içinde bulunduğu bir durumdur. Ancak, başarısızlıkların bir son değil, sadece farklı bir öğrenme süreci olduğunu kabul etmek, mücadeleyi bırakmamak için en önemli adımdır. Bir şeyi yapamıyorsan, belki de sadece yöntemini değiştirmelisin!
Kaynakça
- Seligman, M. E. P. (1972). Learned helplessness: The failure to escape traumatic shock. Journal of Experimental Psychology, 74(1), 1–9.
- Peterson, C., Maier, S. F., & Seligman, M. E. (1993). Learned helplessness: A theory for the age of personal control. Oxford University Press.
- Dweck, C. (2006). Mindset: The New Psychology of Success. Random House.
- Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
Daha Fazla Okumak İçin Kitap Önerileri
- Martin Seligman — Learned Optimism: How to Change Your Mind and Your Life
- Carol S. Dweck — Mindset: The New Psychology of Success
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder