Sosyal Öğrenme Kuramı: İnsanlar Başkalarını Taklit Ederek Nasıl Öğrenir?

Hiç fark ettiniz mi, küçük bir çocuk yetişkin birinin el hareketini ya da konuşma tarzını nasıl birebir kopyalayabiliyor? Ya da bir arkadaşınız yeni bir şey denediğinde, onun davranışı size de cesaret verebiliyor? İşte tam burada devreye Sosyal Öğrenme Kuramı giriyor.

Peki Nedir Bu Sosyal Öğrenme Kuramı?

Psikolog Albert Bandura, 1960’ların sonlarında bu teoriyi ortaya attığında aslında çok basit bir gözlemden yola çıkmıştı: “İnsanlar sadece deneyerek değil, başkalarını izleyerek de öğrenir.”

Bandura’ya göre öğrenme yalnızca klasik ya da edimsel koşullanmayla (yani ceza ya da ödül yoluyla) gerçekleşmiyordu. İnsanlar çevrelerini gözlemliyor, model alıyor, hatta sonuçları tahmin ederek karar veriyorlardı. Bu kuramın temel taşlarından biri de Bandura’nın meşhur Bobo Doll (şişme bebek) deneyiydi.

Bobo Doll Deneyi: Taklitin Gücü

Bandura ve ekibi, 1961’de yaptığı bu deneyde çocukları üç farklı gruba ayırdı. Her gruba bir yetişkinin bir oyuncağa (Bobo Doll) nasıl davrandığını gösterdi:

Birinci grupta yetişkin oyuncağa saldırgan davranışlar sergiledi.
İkinci grupta yetişkin nazik ve ilgisizdi.
Üçüncü grupta ise çocuklara hiçbir video izletilmedi.

Sonuç ne oldu dersiniz? Saldırgan davranışı izleyen çocuklar, oyuncağa aynı şekilde vurdu, tekme attı, hatta bazıları yetişkinden gördüğü sözleri de aynen tekrar etti. Yani çocuklar sadece gördüklerini izlemedi, aynı zamanda uyguladı.

Bu deney, “görerek öğrenme”nin sadece mümkün değil, oldukça etkili olduğunu da gösterdi.

Öğrenme Sadece Taklit Değil

Sosyal öğrenme kuramı taklitle başlıyor ama orada bitmiyor. Bandura, dört temel süreçten bahseder:

Dikkat: Kişi modelin davranışına dikkat etmelidir.
Hatırlama: Gözlenen davranış zihinde kodlanır.
Uygulama (Üretim): Birey, gördüğü davranışı yeniden üretmelidir.
Motivasyon: Davranışın tekrar edilip edilmeyeceği, bireyin ödül ya da ceza beklentisine bağlıdır.

Yani sadece görmek yetmiyor. Bu davranışı hatırlamak, uygulamak ve tekrar etmeye istekli olmak da gerekiyor.

Peki Günlük Hayatta Nerelerde Karşımıza Çıkıyor?

Sınıf Ortamı: Öğrenciler öğretmenin tutumunu model alabilir. Sabırlı, anlayışlı ve düzenli bir öğretmen, öğrenciler üzerinde kalıcı etkiler bırakır.
Sosyal Medya: Influencer’lar, gençlerin dilinden tutun da kıyafet seçimine kadar birçok davranışı etkileyebilir.
Ev Ortamı: Anne-babaların stresle başa çıkma yöntemleri, çocuklar tarafından birebir kopyalanabilir.
İş Yerinde: Yeni başlayan biri, ofiste nasıl davranması gerektiğini deneyimle değil, gözlemle öğrenir.

Alıntılarla Derinleşelim

📌 “Model olma, sadece ne söylediğimizle değil, nasıl yaşadığımızla ilgilidir.” – Albert Bandura

📌 “Çocuklar, konuşmalardan çok davranışları taklit eder.” – James Baldwin

Sosyal Öğrenme Kuramı Neden Önemli?

Eğitimde: Öğretmenin sadece bilgi veren değil, davranış modelleyen bir figür olduğunu hatırlatır.
Toplumsal Davranışlarda: Şiddet, hoşgörü, yardımseverlik gibi değerler, bireylerin rol modelleri aracılığıyla şekillenir.
Kişisel Gelişimde: Kimi izlediğimiz, kimi örnek aldığımız kişiliğimizi etkileyebilir.

📚 Kitap Önerileri

Albert Bandura – Social Learning Theory
(Kuramın doğrudan yazarı tarafından kaleme alınmış temel eser)
Carol S. Dweck – Mindset (Aklın Yeni Psikolojisi)
(Öğrenme, motivasyon ve gelişim zihniyetine dair sosyal öğrenmeyle bağlantılı güçlü bilgiler içeriyor)